XU THẾ MỚI CỦA ẢNH BÁO CHÍ: Ảnh kết hợp với các yếu tố truyền thông đa phương tiện

Thạc sỹ Lê Minh Yến

Ông Bill Keller, tổng biên tập tờ New York Times (nytimes.com) của Mỹ phát biểu trên tờ báo của mình: “Sự thật là cuộc chạy đua đa phương tiện đã bắt đầu và bạn sẽ nhanh chóng bị loại ra khỏi cuộc đua nếu như bạn không tăng tốc”.Trong cuộc chiến giành độc giả, các tòa soạn báo mạng điện tử buộc phải tìm kiếm những phương thức chuyển tải thông tin mới lạ, hấp dẫn. Bởi vậy, nhiều cơ quan thông tấn, báo chí đã ứng dụng cách truyền thông đa dạng hơn, hấp dẫn hơn và hiệu quả hơn cho công chúng, tạo nên xu thế đa phương tiện. Ảnh báo chí kết hợp với các yếu tố truyền thông đa phương tiện là một trong số những sáng tạo đấy.

Ảnh báo chí kết hợp với các yếu tố truyền thông đa phương tiện là sự tích hợp của ảnh với ít nhất một yếu tố truyền thông hiện đại (âm thanh, hình ảnh, video, tương tác) trong môi trường báo mạng điện tử. Một sản phẩm ảnh báo chí  kết hợp với các yếu tố truyền thông đa phương tiện tốt là khi các yếu tố truyền thông kết hợp nhuần nhuyễn với nhau và hỗ trợ đắc lực cho đề tài cần thể hiện. Trong ảnh báo chí kết hợp với các yếu tố truyền thông đa phương tiện, ảnh luôn giữ vị trí trung tâm và nhất thiết phải được thuyết minh.

          Ảnh báo chí kết hợp với các yếu tố truyền thông đa phương tiện có nhiều dạng kết hợp. Phổ biến là dạng Slide show, Audio show và Interactive feature. Có thể miêu tả về các dạng này như sau:

- Slide show là việc trình chiếu lần lượt một nhóm ảnh kèm chú thích. Slide show có hai dạng: sử dụng flash hoặc không sử dụng flash. Slide show không ứng dụng flash là hình thức đơn giản nhất và sử dụng phổ biến nhất hiện nay.

- Audio show là sự kết hợp của slide show với âm thanh. Âm thanh trong dạng này có vai trò bổ trợ nội dung cho ảnh. Hầu hết audio show đều sử dụng flash.

- Interactive Feature là sự kết hợp của ảnh, âm thanh, video, văn bản, đồ họa, tương tác. Trong dạng này, yếu tố tương tác giúp cho độc giả có thể chủ động tiếp nhận thông tin một cách hiệu quả và phù hợp nhất với bản thân.

          Trên thực tế, yếu tố tương tác có mặt ở hầu hết các dạng ảnh báo chí kết hợp với các yếu tố truyền thông đa phương tiện, chỉ khác nhau về mức độ. Yếu tố tương tác càng cao và nhiều thành phần thì sản phẩm ảnh đó càng phức tạp và khó sản xuất.

Đặc điểm của ảnh báo chí kết hợp với các yếu tố truyền thông đa phương tiện trên báo mạng điện tử

Đầu tiên, ảnh báo chí kết hợp với các yếu tố truyền thông đa phương tiện trên báo mạng điện tử mang đầy đủ đặc điểm của loại hình ảnh báo chí như: ảnh là sự kết hợp yếu tố thông tin và nghị luận, giữa thông tin hình ảnh và thông tin văn tự; nhiếp ảnh mang tính tài liệu xác thực; nhiếp ảnh phản ánh con người, sự kiện, sự việc trong trạng thái hành động.

Thứ hai, ảnh báo chí kết hợp với các yếu tố truyền thông đa phương tiện trên báo mạng điện tử nên có các đặc điểm của loại hình báo mạng điện tử:

- Tính đa phương tiện quy định nhiếp ảnh là một trong những dạng truyền thông tương đối cơ bản của loại hình này. Ảnh báo chí hiện đại khi ứng dụng trên môi trường báo mạng điện tử được thể hiện ở hai dạng thức: ảnh tĩnh và ảnh động.

- Tính phi định kỳ, tức thời của báo mạng điện tử cho phép ảnh báo chí có thể xuất bản cập nhật, tức thời, thường xuyên và liên tục. Nhờ vào sự phát triển của công nghệ và đặc biệt là vai trò của mạng toàn cầu Internet, các nhà báo ảnh trực tuyến có thể dễ dàng xâm nhập sự kiện, nhanh chóng ghi hình và gửi về toà soạn thông qua mạng điện tử. Với tốc độ đường truyền nhanh, thậm chí các nhà báo có thể đưa tin cùng lúc với sự kiện, ví dụ như khi tường thuật bằng ảnh một trận bóng đá, hay một cuộc họp quan trọng...

Không chỉ tức thời, báo mạng điện tử còn cho phép phóng viên ảnh thường xuyên update thông tin. Điều này khác với báo giấy hoặc các loại hình báo chí khác ở chỗ nhà báo có thể đăng tải thêm hoặc bớt ảnh bất cứ lúc nào mà không phải chờ đến giờ lên khuôn hay sắp xếp chương trình như ở các loại hình báo chí khác. Ảnh báo chí trên báo mạng đạt được tối đa ưu điểm như tốc độ load ảnh, tăng số lượng ảnh, đảm bảo tính thời sự và tạo ra sự thuận tiện cho độc giả. Nhiều người tìm đến báo mạng điện tử để cập nhật thông tin cũng là vì lí do này.

- Tính tương tác trên báo mạng điện tử là một công cụ ưu việt cho phép có sự giao lưu giữa độc giả với toà soạn, độc giả với nhà báo, độc giả với độc giả, hay độc giả với nhân vật trong tác phẩm ảnh báo chí. Ngay sau mỗi tác phẩm báo chí đăng trên trang báo mạng điện tử đều có mục phản hồi, tiện cho độc giả dễ dàng đóng góp ý kiến của mình.

OhMyNews từng nêu ra khẩu hiệu: “Mỗi công dân là một nhà báo”. Sự tương tác là sự hỗ trợ tuyệt vời khiến tờ báo có được một mạng lưới kết nối, thường xuyên cung cấp những nguồn tin nhanh và nóng hổi nhất. Những sự kiện bất ngờ như Vụ khủng bố 11/9, Sóng thần Nhật Bản, Tòa nhà 5 tầng sụp đổ ở Huỳnh Thúc Kháng tháng 3/2011, cháy chợ Phùng Khoang tháng 5/ 2015…được công chúng ghi hình tường tận, chi tiết diễn biến và phát hành nhanh chóng, kịp thời trên nhiều tờ báo mạng.

Theo Trung tâm báo chí công dân PEW cho biết: 90% các thư ký toàn soạn cho rằng tương lai của báo chí tùy thuộc vào việc có nhiều kết nối với người đọc hay không. Nhờ có tính tương tác mà tòa soạn nắm bắt được nhu cầu, sở thích, thị hiếu của độc giả để có thể điều chỉnh kịp thời.

Các tòa soạn ngày nay mong muốn nâng cao nhu cầu trao đổi, bàn bạc với người tiếp nhận, hoặc giữa những người tiếp nhận với nhau, do đó sáng tạo ra nhiều hình thức tương tác như chia sẻ hình ảnh, bình luận, vote,... Những công cụ này khiến gia tăng lượng độc giả và tăng thêm giá trị thông tin. Trên các tờ báo tiếng Anh nổi tiếng nhất thế giới như Nytimes.com, The Sun, USA Today, hay các tờ báo tiêu biểu tại Việt Nam như VnExpress, Dantri.com, Vietnamnet.vn...đều có các chuyên  mục, bài viết dành cho bạn đọc chia sẻ thông tin, hình ảnh và nhận được sự phản hồi khá tốt.

Khả năng liên kết lớn nhờ vào các siêu liên kết (hyperlink), các từ khoá, web link, hồ sơ... khiến thông tin trong ảnh báo chí vốn bị chi phối bởi đặc trưng là kiệm lời, nay được phân tích, lý giải trọn vẹn hơn. Nhờ đó công chúng có cái nhìn sâu sắc và toàn vẹn hơn về sự kiện. Khả năng liên kết của báo mạng điện tử thật sự mở ra một kho thông tin vô hạn cho độc giả.

Khả năng lưu trữ và tìm kiếm dễ dàng khiến ảnh báo chí được lưu trữ theo hệ thống khoa học, rất tiện lợi cho việc tra cứu, tìm hiểu. Nói không quá, có thể nói toàn bộ thế giới được mở ra trong tầm tay chỉ bằng một cú click chuột. Đồng thời với đó là khả năng tìm kiếm dễ dàng nhờ vào các mục tìm kiếm với các từ khoá được đính kèm trên mỗi trang báo mạng điện tử. Nhờ đặc tính này, ảnh báo chí có thêm công cụ để lưu giữ tư liệu theo chiều sâu, rộng của thời gian và không gian lịch sử sự kiện.

Tính xã hội hoá cao, khả năng cá thể hoá tốt. Ở đây có sự gặp gỡ tính chất ở hai loại hình báo chí. Nhiếp ảnh vốn được coi là loại hình báo chí được xã hội hóa từ khá sớm do phương tiện gọn nhẹ, dễ sử dụng, ngôn ngữ phi rào cản, thỏa mãn nhu cầu lưu giữ tư liệu, kỷ niệm của người sử dụng. Mặt khác, nhiếp ảnh chính là đôi mắt của người cầm máy, mang nhiều yếu tố chủ quan. Báo mạng điện tử là phương tiện có khả năng phủ sóng toàn cầu, không có giới hạn về khoảng cách, tính tương tác cao, do đó dễ dàng trong xã hội hoá thông tin. Ngoài ra, báo mạng điện tử cũng có khả năng cá thể hoá tốt. Tính cá thể hoá được thể hiện ở chỗ người đọc được chủ động lựa chọn tờ báo, trang báo, bài báo theo nhu cầu, đọc bao lâu tùy thích. Nhờ có sự giao thoa loại hình mà ảnh báo chí trên báo mạng điện tử, khoảng cách với công chúng bị xóa nhòa. Như vậy tính toàn cầu hóa thông tin trên báo mạng đã kéo cả thế giới xích lại gần nhau, thế giới trở thành một mặt phẳng.

Thứ ba, ảnh báo chí trên báo mạng điện tử có các đặc điểm riêng sau:

Tính thời sự cao: Khác với báo in, thông tin trên báo mạng điện tử là vô hạn. Do phải cạnh tranh độc giả, ảnh báo chí phải đặc biệt thu hút, ấn tượng, nóng hổi tính thời sự. Mặt khác, tính tức thời của báo mạng cũng khiến ảnh báo chí giàu có thêm về tính thời sự, thời điểm.

Ngôn ngữ truyền tải đa dạng, hấp dẫn: ảnh báo chí trên báo mạng điện tử có hai hình thức biểu đạt, đó là ảnh tĩnh và ảnh kết hợp với các yếu tố đa phương tiện. Trong đó, ảnh báo chí truyền thống là tổng hòa của ngôn ngữ hình ảnh và chữ viết, ngôn ngữ thông tin trực tiếp và nghị luận; ảnh báo chí kết hợp với các yếu tố đa phương tiện là cấu thành của ngôn ngữ hình ảnh - chữ viết, thông tin - nghị luận, ngôn ngữ âm thanh – video - đồ họa - tương tác - flash.

Ảnh báo chí trên báo mạng điện tử mang tính xã hội hóa cao, biểu hiện khá rõ ràng qua các tiếp nhận và phản ánh, phản hồi thông tin của độc giả.

Về thiết kế và biên tập ảnh. Trên báo in, ảnh báo chí dạng nhóm được trình bày theo cơ chế đọc từ trái qua phải, từ trên xuống dưới của độc giả. Vì thế trước tiên nó phải tuân thủ các nguyên tắc thiết kế của báo in như nguyên tắc chính trị, thời sự; nguyên tắc khoa học, nguyên tắc nghệ thuật (nguyên tắc cân đối, đăng đối; nguyên tắc đậm nhạt, tương phản; nguyên tắc mảng khối; nguyên tắc đường nét; nguyên tắc xen kẽ; nguyên tắc sử dụng màu sắc; nguyên tắc phá khối; nguyên tắc nhắc lại) và đảm bảo các nguyên tắc trình bày và biên tập ảnh của ảnh báo chí dạng nhóm như ảnh đinh được căng to, nhấn mạnh, kết hợp với ảnh phụ trợ, nhằm làm sáng rõ nhất ý tưởng của nhà nhiếp ảnh. Trên báo mạng điện tử, giao diện tờ báo được thiết kế chủ yếu theo cơ chế đường mạnh, điểm mạnh, có nghĩa là tất cả các tin, bài đều nằm trên đường dẫn, dẫn dắt mắt người xem đi từ tác phẩm báo chí này đến tác phẩm báo chí kia một cách có chủ đích. Chính vì lẽ đó, ảnh báo chí trên báo mạng điện tử được trình bày có dạng tuần tự trên giao diện. Người xem cũng theo đó mà cảm nhận và hiểu biết thông tin theo ý đồ của người biên tập.

Khâu xuất bản ảnh cũng có nhiều thay đổi, nhà báo có thể dễ dàng thay đổi nội dung, thêm ảnh hoặc loại bỏ ảnh cho phù hợp với nhu cầu sử dụng của tòa soạn.

Sự ra đời và phát triển của ảnh báo chí kết hợp với các yếu tố truyền thông đa phương tiện trên báo mạng điện tử là tất yếu.

Lý do khiến cho ảnh báo chí kết hợp với các yếu tố truyền thông đa phương tiện phát triển trên báo mạng điện tử là tất yếu:

Ảnh là mức độ đọc và ghi nhớ đầu tiên của não người. Ông Tony Buzan, tác giả của Sơ đồ tư duy đã gọi trí nhớ của con người là “trí nhớ như chụp ảnh”, điều đấy có nghĩa là não người thích hợp nhất trong việc ghi nhớ các thông tin có hình ảnh, màu sắc, những sự vật, sự việc liên quan mật thiết đến cuộc sống con người. Cơ chế tiếp nhận thông tin của não người được ứng dụng trên sơ đồ tư duy có dạng sau: Hình ảnh -> Từ khóa then chốt -> Tiêu đề -> Các chi tiết chính-> Các chi tiết phụ. Trên báo mạng điện tử giao diện báo được phát triển theo liên kết sau: Ảnh căng to ->Tít bài “đinh”-> Tít bài từng chuyên mục -> Sapo; Cấu trúc bài viết có dạng: Tít-> Ảnh to-> Sapo->Nội dung. Như vậy, ảnh báo chí trên các trang báo mạng hiện đại thường nằm ở vị trí trung tâm, thu hút mắt người đọc.

Cũng theo tác giả Tony Buzan trong cuốn sách “Sử dụng trí nhớ của bạn”, đã đề cập tới một thí nghiệm về trí nhớ của con người được thực hiện như sau: các đối tượng tham gia được xem 1000 tấm ảnh trong thời gian 1s/1 tấm. Tiếp theo, các nhà tâm lý trộn lẫn thêm 100 bức ảnh. Kết quả là hầu hết tất cả các tình nguyện viên tham gia thí nghiệm đều nhận biết gần như toàn bộ hình ảnh họ đã xem. Điều đó có nghĩa con người có khả năng ghi nhớ hình ảnh với khối lượng lớn khá tốt. Liên kết thí nghiệm này với việc sử dụng ảnh báo chí trên báo mạng điện tử thấy rằng khi công chúng muốn nhớ lại với những bài báo họ tiếp nhận trước đó thì chính những hình ảnh ấn tượng là yếu tố thông tin đầu tiên trở lại với họ, sau đó mới đến các chi tiết quan trọng của tác phẩm báo chí. Ảnh báo chí nói chung và ảnh báo chí kết hợp với các yếu tố truyền thông đa phương tiện tác động mạnh mẽ đến tâm trí  công chúng bởi lẽ nó phù hợp với cơ chế hoạt động của não.

Theo bà Mia Grondahl- giảng viên, chuyên gia nhiếp ảnh của “Dự án đào tạo nâng cao báo chí Việt Nam” do Viện FOJO (Thụy Điển) phối hợp với Việt Nam tổ chức cho rằng: não người lưu giữ hình tĩnh tốt hơn hình ảnh động. Thực tế chứng minh rằng khi nhớ lại thông tin của một tác phẩm báo chí trước đó, thì hình ảnh tĩnh sẽ là yếu tố thông tin đầu tiên trở lại với công chúng. Chính vì lẽ đó, khi muốn nhấn mạnh chi tiết phản ánh, truyền hình phải quay chậm hình để công chúng tiện theo dõi. Ảnh báo chí và ảnh báo chí kết hợp các yếu tố đa phương tiện là các hình ảnh sống động, công chúng có thể chủ động chế độ xem và dừng hình tùy ý.

Ảnh báo chí  kết hợp với các yếu tố truyền thông đa phương tiện gắn bó chặt chẽ với sự phát triển của khoa học, công nghệ.

Ảnh báo chí kết hợp với các yếu tố truyền thông đa phương tiện đến với công chúng thông qua đường truyền internet. Những bước phát triển hạ tầng như mở rộng đường truyền hay băng thông góp phần quan trọng nhằm rút ngắn thời gian tiếp nhận thông tin của người đọc đối với hình thức ảnh báo chí hiện đại này.

Sự phát triển của khoa học, công nghệ sẽ không ngừng sáng tạo ra các hình thức truyền thông mới. Khả năng tích hợp mạnh của hình thức ảnh báo chí hiện đại này sẽ đảm bảo nó luôn đón nhận những yếu tố truyền thông mới trong tương lai. Đồng thời đó cũng là nhân tố chính cho sự biến đổi và phát triển không ngừng của ảnh báo chí kết hợp với các yếu tố truyền thông đa phương tiện.

Sự tiến bộ của khoa học kỹ thuật đã tạo nên một môi trường làm việc hoàn toàn mới mẻ đối với ảnh báo chí. Báo mạng điện tử với đặc điểm thông tin được lưu trữ không giới hạn nên hoàn toàn có thể đăng tải được các phóng sự lớn với chất lượng và màu sắc tối ưu. Công tác hậu kỳ hiện đại với việc ứng dụng các phần mềm xử lý ảnh thông minh như Adobe Photoshop cũng là một lợi thế lớn cho ảnh báo chí phát triển năng động phù hợp với thời đại cạnh tranh thông tin cao như hiện nay. Trong trường hợp ảnh đã đăng tải khi bị lỗi về thông tin, hoặc thiếu chú thích, người biên tập cũng có thể nhanh chóng sửa sai. Mặt khác, với sự ra đời của máy ảnh kỹ thuật số và các thiết bị hỗ trợ đã tạo nên phương thức làm việc mới cho phóng viên ảnh. Chẳng hạn, phóng viên ảnh hoàn toàn có thể nhanh chóng gửi hình ảnh mình vừa tường thuật trong một sự kiện chính trị nào đó tại Mỹ về tòa soạn Việt Nam qua hệ thống vệ tinh với khoảng thời gian chỉ vài phút. Phóng viên ảnh ngày nay có thể hoàn toàn tập trung quan sát và tư duy khi tác nghiệp sao cho có được những hình ảnh sống động và ấn tượng nhất bởi chiếc máy ảnh đã tự đảm nhiệm toàn bộ khâu kỹ thuật nhiếp ảnh từ lấy nét, chụp và lưu ảnh.

Ảnh báo chí kết hợp với các yếu tố truyền thông đa phương tiệ có thể bổ sung, sửa chữa những hạn chế, thiếu sót của báo mạng điện tử.  Hạn chế của báo mạng điện tử do tính tức thì và phi định kỳ quy định khiến các bài viết trên báo mạng có độ tin cậy và chính xác không cao. Đặc điểm này có thể được ảnh báo chí bổ sung, sửa chữa bởi ảnh báo chí mang đậm tính tài liệu, là hiện thực sống động, có thật nhờ lối ghi hình trực tiếp của nhiếp ảnh. Một nhược điểm nữa của báo mạng là thông tin khi tiếp nhận bằng mắt trên máy tính nên dễ mỏi, làm giảm chất lượng ghi nhớ thông tin. Tuy nhiên, nhiếp ảnh lại có được lợi thế tự nhiên thích hợp với cơ chế hoạt động của não người: não nhạy cảm với hình ảnh, màu sắc, dễ dàng nhớ những thông tin kết hợp với hình ảnh. Vì thế khi kết hợp hai loại hình sẽ giúp người đọc dễ dàng tiếp cận thông tin hơn. Báo mạng điện tử hiện nay đang phát triển theo hướng tiếp nhận tự nhiên của tư duy để thông tin trên báo mạng không bị lãng phí và phát huy tốt nhất khả năng lưu trữ của công chúng.

Ảnh báo chí kết hợp với các yếu tố truyền thông đa phương tiện nâng cao khả năng cạnh tranh độc giả trên báo mạng điện tử.

Công chúng báo mạng điện tử là những người trẻ, 40 % trong số họ có độ tuổi từ 18-34. Đó là kết quả nghiên cứu của Hiệp hội báo chí Mỹ Newspaper Association of America đưa ra vào năm 2006. Họ là những người có nhu cầu thông tin cao, nhưng thời gian hạn hẹp. Ảnh báo chí kết hợp với các yếu tố truyền thông đa phương tiện hàm chứa lượng thông tin trực tiếp, cô đọng, là minh chứng thuyết phục nhất mà bài báo phản ánh. Đó chính là lượng thông tin sâu sắc, tinh túy, bản chất nhất của sự kiện. Vì thế, người đọc báo mạng điện tử có thể tiết kiệm thời gian đọc và ghi nhớ thông tin, đồng thời hoàn toàn tin tưởng vào thông tin mà nó mang lại. 

Ảnh báo chí kết hợp với các yếu tố đa phương tiện trên báo mạng điện tử là một xu thế của báo chí thế giới.

Ảnh báo chí kết hợp với các yếu tố đa phương tiện là hình thức kết hợp của các yếu tố truyền thông như hình ảnh, âm thanh, chữ viết, làm mở rộng các giác quan tiếp nhận của công chúng. Ảnh báo chí đa phương tiện cho phép người xem nhìn, nghe, cảm nhận mọi nhịp điệu phong phú, đa dạng như cuộc sống chân thực trước mắt. Hơn thế, đó lại là những hình ảnh chốt nhất, âm thanh vang động nhất, cảm nhận sâu sắc hoặc lắng đọng, tinh tế nhất của sự kiện. Ảnh báo chí kết hợp với các yếu tố đa phương tiện trở thành một xu hướng mới, thu hút lượng công chúng đông đảo. Việc ứng dụng ảnh báo chí đa phương tiện nhanh nhạy, đi đầu xu hướng sẽ tạo nên tiếng nói và bản sắc riêng cho tờ báo.

L M Y

Tài liệu tham khảo:

1.     Nguyễn Thị Trường Giang (2005), Nhập môn báo mạng điện tử, Khoa Phát thanh Truyền hình, Học viện Báo chí và Tuyên truyền.

2.     Tony Buzan, Sử dụng trí nhớ của bạn, Nxb Tổng hợp thành phố Hồ Chí Minh.

3.        3.     Đặng Quốc Nam (2008), Khóa luận tốt nghiệp đại học “Phóng sự ảnh báo mạng điện tử trong xu thế đa phương tiện”