BÀN VỀ TÍNH CHUYÊN NGHIỆP TRONG NHIẾP ẢNH

NSƯT, NSNA Phạm Thanh Hà         

                                                           

Ảnh Elliott Erwitt

Kể từ khi ra đời, nhiếp ảnh là một trong những lĩnh vực văn hóa có tính quảng đại cao. Trong xã hội phát triển hiện nay nhiều người đã tự chụp lại các sự kiện gia đình mà không cần đến nhiếp ảnh gia chuyên nghiệp. Sự bùng nổ truyền thông từ thập kỷ cuối thế kỷ 20 đến nay đang càng trở nên sôi động. Trên báo điện tử, mạng xã hội, các bức ảnh phản ánh đời sống xã hội từ những góc sâu thẳm nhất từ cuộc sống từng cá thể được cập nhật, nóng hổi tới từng giây phút với lượng người xem đông đảo.

Trong lĩnh vực sáng tác hình ảnh cũng vậy. Ranh giới cách biệt giữa các nhiếp ảnh gia chuyên nghiệp và nghiệp dư cũng không xa. Một người “chơi ảnh” trong một giây lát may mắn có thể chụp được một bức ảnh có giá trị về nghệ thuật khiến nhiều nhiếp ảnh gia đẳng cấp phải ghen tỵ. Một nghệ sỹ nhiếp ảnh có tiếng đến một ngày nào đó sẽ giật mình khi bức ảnh của mình bị một người chụp nghiệp dư ‘vượt mặt’ nhờ một phút xuất thần trong điều kiện thiên thời địa lợi.

Nghệ thuật của nhiếp ảnh tồn tại bởi việc ca ngợi và cô đọng hiện thực, làm sáng rõ bản chất sự thực. Nhiệm vụ của nhiếp ảnh gia chuyên hay không chuyên đều giống nhau – đó là phản xạ bằng trực giác và nắm bắt được khoảnh khắc độc đáo.

Tuy nhiên, có một thực tế đáng suy ngẫm trong thị trường nhiếp ảnh trong nước là việc đánh đồng chất lượng giữa nhiếp ảnh chuyên nghiệp với nghiệp dư. Khi nhiếp ảnh càng được xã hội hóa sâu rộng thì càng bộc lộ nhiều hạn chế và nhược điểm trong việc sáng tạo hình ảnh. Những người “chơi ảnh”, giống như người chơi hoa, nói theo Berthond Beller trong cuốn Suy nghĩ về nhiếp ảnh là người chụp ảnh ngoài giờ, thì những bức ảnh chụp ra trong điều kiện này không đại diện cho ước vọng to lớn của người chụp. Nhà lý luận mỹ học thời CHDC Đức trước đây đã giải thích, vì bức ảnh như một phương tiện truyền thông, mối quan hệ giữa “cái tôi” và “cái tổng thể”, cũng giống như người đi tìm chất liệu cho những bức ảnh có nội dung để phục vụ cho một cuộc sống đầy ý nghĩa. Nhiếp ảnh gia, nhà lý luận nổi tiếng người Nga Alecxandr Lapin cho rằng bất kỳ nhiếp ảnh gia nghiệp dư nào, nếu rất may mắn, anh ta có thể chụp được một bức ảnh có giá trị về nghệ thuật, sánh ngang các tác phẩm của các nghệ sỹ nhiếp ảnh. Nhưng, than ôi, chắc hẳn kiệt tác sẽ biến mất: nhiếp ảnh gia nghiệp dư  không thể hiểu những gì anh ta đã nhận được. Lapin còn đặt ra câu hỏi, nếu có một chuyên gia đánh giá được món quà của số phận ấy thì ai là tác giả của một kiệt tác này – chuyên gia hay một người nhấn nút máy ảnh mà sau đó đã không thể đánh giá đúng tính chất của bức ảnh ?

Con thuyền nhỏ. Ảnh: Alecxandr Lapin

Thử hình dung: Mỗi dịp lúa chín vàng trên Mù Cang Chải, Tú Lệ, hay mùa hoa tam giác mạch ở Đồng Văn… đều có hàng nghìn lượt người săn ảnh đông như trẩy hội với những chiếc máy ảnh đắt tiền nhất, phụ kiện tiên tiến và chuyên biệt đến săn ảnh. Các nhiếp ảnh gia chuyên nghiệp không thể quanh năm suốt tháng “ăn chực, nằm chờ” ở các địa danh nổi tiếng, nhưng những người yêu nhiếp ảnh thì luôn có mặt, bởi họ luôn đông đảo. Và cứ thế sau mỗi “mùa thu hoạch ảnh”, trên các trang mạng xã hội, hàng triệu bức ảnh ra lò với đủ chất lượng thượng vàng hạ cám.

Kỹ thuật số đã thay thế công việc buồng tối, máy tính cùng các phần mềm tiện lợi và đa dạng giúp cho việc hậu kỳ làm ảnh trở nên dễ dàng và đại chúng. Trong thời đại nhiếp ảnh số, kết quả hình ảnh sẽ được hiển thị ngay lập tức. Kiến thức, kỹ năng chụp ảnh truyền bá hàng ngày trên các trang mạng khiến mọi người ai cũng có thể tự thành trở thành nhiếp ảnh gia. Nếu một người có chủ tâm và có ý thức tự đầu tư về kỹ thuật thì các kiến thức truyền tay hay các khóa học ngắn hạn vài tuần là đủ để hành nghề, chứ không nhất thiết phải dùi mài kinh sử 4 năm dưới mái trường  đại học. Các nhà sản xuất với mục đích quảng bá sản phẩm luôn đánh trúng thị hiếu "ngáo" công nghệ của khách hàng, hơn thế nữa, còn tổ chức rầm rộ các cuộc thi, triển lãm với sự tham gia đông đảo của những người yêu nhiếp ảnh. Ngoài ra, các công nghệ số khác như điện thoại, máy tính bảng gọn nhẹ với nhiều hỗ trợ thân thiện và cập nhật cho phép bất kể một ai cũng có thể chụp được ảnh.

Có những tác phẩm ảnh được coi là mới lạ thực ra lại là phiên bản của phong cách nước ngoài từ mấy chục năm trước. Rất nhiều những phong cảnh hóa thành tiên cảnh sau khi được “chế biến” qua những công cụ phần mềm máy tính. Hàng loạt ảnh phản ánh vùng miền, đời sống xã hội cứ na ná giống nhau về mô típ, nội dung. Nhiều nhiếp ảnh gia đang tự nghiệp dư hóa bằng ảnh ghép, ảnh xa rời hiện thực.

Vậy làm thế nào để có thể phân biệt được tính chuyên nghiệp trong nhiếp ảnh, giữa những người nghiệp dư “chơi ảnh” với người chụp ảnh chuyên nghiệp?

Người chơi ảnh là những “tay ngang” đã biết làm chủ thời điểm ghi hình, nắm chắc bố cục và không gian khuôn hình bức ảnh. Họ có thể rẽ trái sang nhiếp ảnh từ những con đường nghề nghiệp khác hoặc tự học hỏi, mày mò, được kèm cặp “chuyền tay”. Khi có được một vài bức ảnh được thừa nhận tại các triển lãm, cuộc thi ảnh có uy tín, họ mặc nhiên đã là nhiếp ảnh chuyên nghiệp. Sự đam mê, khổ luyện cùng với những tích lũy thực tế giúp nhiều người trở thành những nghệ sỹ- nhiếp ảnh gia với đúng nghĩa. Nhưng phần đông còn lại vẫn là các nhà “sản xuất ảnh” theo cảm tính hoặc chạy theo những khẩu vị của cái đẹp chung chung, đôi khi hời hợt. Kết quả là những sản phẩm hình ảnh na ná giống nhau về một địa danh, vùng miền với những nước non, mây trời… Đa phần những bức ảnh hiện nay về ruộng bậc thang óng vàng trong mùa gặt ở Tây Bắc, mây luồn Sapa lộng lẫy trong nắng, hay bình minh Trại Mát- Đà Lạt … chỉ có thể “nịnh mắt” người xem trong chốc lát vì hình ảnh đẹp nhưng ý tứ giản đơn hoặc các tác giả trùng lặp nhau về góc nhìn, cách thể hiện. Giáo sư, tiến sỹ nghệ thuật học M. X. Kagan cũng từng chia sẻ về điều này: hình tượng nghệ thuật mô tả thiên nhiên không phải chỉ chứa đựng hình ảnh vật thể một cách đơn thuần, mà trong đó chủ yếu là nói lên tình cảm của con người đối với vật thể thiên nhiên ấy…, ảnh phong cảnh gây cảm xúc cho tâm hồn người xem, làm cho người xem xúc động thực sự chứ không phải là ngắm nhìn qua loa.

Các “nghệ sỹ” nhiếp ảnh mấy thế hệ qua còn thi nhau sáng tạo hình tượng người phụ nữ Chăm thông qua các cô gái đội nước qua đồi cát Nam Cương. Chỉ những người sống cùng đồng bào dân tộc Chăm ở thôn Tuấn Tú, xã An Hải, Ninh Phước, Ninh Thuận mới hiểu điều này là không đúng bởi truyền thống người Chăm chí lấy nước giếng làng. Họa sỹ Chăm nổi tiếng Đàng Năng Thọ không dưới một lần phàn nàn với chúng tôi rằng: “hình ảnh đó chỉ có các ông chụp hình tự tạo. “Sáng tạo” ấy quá xa vời với văn hoá Chăm !!!!!!”. Và điều kỳ dị hơn nữa, cuộc thi ảnh gần đây của Pentax Việt Nam còn trao giải nhất cho bức ảnh các cô gái Chăm đội … vó tôm qua đồi cát (?) Nhiều bức ảnh phản ánh cuộc sống con người qua những nội dung mòn xáo, đơn diệu về hình thức thể hiện và cũng lộ rõ sự sắp đặt, phản ánh hiện thực không đúng với những lát cắt từ cuộc sống. Người xem đã gặp gỡ khá nhiều những thiếu nữ quê hái sen nhưng thực ra là đầm sen tại Hà Nội, người mẫu với yếm đào lụa pha nilon, trẻ em được trả tiền để cầm nơm úp cá, đường làng được thả khói trong nắng chiều để người nông dân dắt trâu về…

                                     Ảnh: Henri Cartier Bresson

Nhiếp ảnh không phải là điện ảnh! Tái hiện cuộc sống theo cách ước lệ không gian và thời gian như vậy thì nhiếp ảnh tự đánh mất mình, để tự mình trở nên yếu kém trước một lĩnh vực nghệ thuật khác là điện ảnh, một ngành nghệ thuật mang tính công nghiệp với tổ chức sản xuất đồ sộ. Nếu có người nào không nhìn ra sự “tức hứng nghệ thuật”của bản thân đời sống, toan biến cuộc đời thành cái tự tưởng tượng ra, tự đạo diễn ra sự kiện để chụp ảnh, “sắm vai” cho nhân vật thực, sắp xếp nhân vật theo lối sân khấu hay lối tranh cổ điển thì lúc ấy tấm ảnh nghệ thuật không còn nữa mà biến thành vật bịa đặt trông thảm hại PGS- phó tiến sỹ Mỹ học khoa Luân lý và Thẩm mỹ học, đồng thời là GS khoa Triết học  ĐHTH QG Leningrad, Liên Xô cũ M.X. Kagan đã viết.   

Nói như thế không có nghĩa nhiếp ảnh chỉ là sao y bản chính cuộc sống một cách  tự nhiên chủ nghĩa. Nghệ thuật không phải là cái gương vô cảm thấy gì phản chiếu nấy. Người chụp ảnh cần phải lược bỏ các chi tiết ngẫu nhiên, không liên quan đến nội dung thể hiện để tập trung nhấn mạnh vào đối tượng, chủ thể ghi hình, tạo sự tập trung chú ý cho người xem trong một không gian mà anh ta xác định trước, hướng họ vào nhận thức theo chủ kiến của mình, tạo ra cảm xúc cần thiết bằng ánh sáng, tông sáng và gam màu. Nhiếp ảnh kế thừa hội họa những kiến thức về bố cục và màu sắc nhưng không thể bắt chước hội họa. Các nghệ sỹ nhiếp ảnh có thể chụp được những bức ảnh đẹp như tranh vẽ. Nhưng hội họa không thể có được tính chân thực của nhiếp ảnh. Sản phẩm  của nghệ sỹ nhiếp ảnh “vẫn gây ra ấn tượng chân thực, chứ không hề có dấu hiệu nào chứng tỏ đó là kết quả của óc tưởng tượng như các tác phẩm nghệ thuật khác” (M.X Kagan). 

Người chụp ảnh chuyên nghiệp biết phân biệt rõ ràng ảnh nghệ thuật và ảnh tài liệu- báo chí. Ảnh nghệ thuật không nhất thiết phụ thuộc tuyệt đối vào ý nghĩa xã hội của đối tượng mô tả. Đó là sự “chơi” của bố cục, đường nét, của giai điệu ánh sáng, của nhịp điệu cũng như thời gian lộ sáng. Các tác phẩm nhiếp ảnh nghệ thuật vừa mang tính biểu trưng của hội họa, lại đầy ẩn dụ của thơ ca cũng như bày tỏ ý niệm của tác giả. Xét cho cùng thì thơ ca – là một nghệ thuật hàm chứa từ ngữ được biểu đạt trong một bài khóa. Cũng đúng như vậy với nhiếp ảnh- một nghệ thuật hàm chứa các chi tiết riêng lẻ vào một hình ảnh với ý nghĩa trọn vẹn…Tổ chức có nhịp điệu, phân lớp mặt phẳng, trọng âm-nhịp điệu  trong các yếu tố riêng biệt – tất cả điều đó cho phép khả năng để so sánh nhiếp ảnh với  thơ ca (A. Lapin). Các tác phẩm ảnh nghệ thuật không chỉ với mục đích ghi chép làm tư liệu hay phản ánh hiện thực mà còn nhằm truyền đạt đến người xem những cảm xúc thẩm mỹ và giá trị nhân văn. Nếu như bên trong ảnh nghệ thuật là hình tượng thì ảnh báo chí ghi lấy một khoảnh khắc lịch sử và gìn giữ cho tương lai” (chữ dùng của Brian Horton). Ảnh báo chí kể lại một câu chuyện bằng hình ảnh, là một hay những bức ảnh thời sự phản ánh những sự kiện, điểm nóng, kính tế, văn hóa, hoạt động của chính khách cũng như mọi nhân vật trong đời sống xã hội. Nếu chỉ loay hoay với tạo hình thì sự kiện sẽ trôi qua và nhiếp ảnh gia sẽ tuột mất thời khắc quý giá. Nắm chắc các thủ pháp tạo hình và ánh sáng là kiến thức chung của nhiếp ảnh gia, nhưng người chụp ảnh tài liệu và báo chí luôn phải đặt trước cho mình chức năng truyền đạt thông tin, không thể tự áp đặt các phong cách biểu hiện hình ảnh lên người xem. Sử dụng những ấn tượng thị giác trong ảnh báo chí nhiều khi làm mất tính trung thực của bản chất sự kiện hay con người cụ thể. Trong thực tế nhiều tác phẩm ảnh bị chơi vơi giữa nghệ thuật và báo chí. Có những bức đẹp về hình thức thể hiện nhưng ít thông tin, nội dung xa rời hiện thực, kiểu như người phụ nữ làng nghề bên cửa, chị em vùng cao bắt chấy cho con, hay những phụ nữ nông  thôn áo mới trong mùa gặt v.v…

Ảnh: Xergey Vaxiliev

          Người chụp ảnh chuyên nghiệp cần có kiến thức về lịch sử nhiếp ảnh để nắm rõ các bước phát triển của nhiếp ảnh, các trường phái, các tác gia nhiếp ảnh lớn trong và ngoài nước. Với kiến thức về các thể loại những khuynh hướng sáng tác qua các thời kỳ, nhiếp ảnh gia sẽ không phải mầy mò về thủ pháp thể hiện hoặc chạy theo những đề tài, xu hướng sáng tác nhất thời như các nghệ nhân ảnh thường mắc phải. Nhờ có những kiến thức nền người cầm máy chuyên nghiệp có thể tự tìm ra cách biểu hiện những gì quan sát được trong thực tế đời sống. Giai điệu màu sắc, phối cảnh, bố cục, góc độ thu hình… luôn là các công cụ tạo hình, cho phép người chụp ảnh gửi gắm vào tác phẩm của mình những ý nghĩa nghệ thuật giàu liên tưởng, tượng trưng và những khả năng gợi cảm.

Ảnh sưu tầm tại Gallery American gothic

Với đặc thù của nhiếp ảnh, giữa sáng tác của những người không chuyên và chuyên nghiệp, ít có sự cách biệt quá xa, nhưng nghệ thuật nhiếp ảnh có khả năng dạy cho rất nhiều người cách nhìn thế giới bằng con mắt của người nghệ sỹ (chữ dùng của M.X Kagan). Và tất nhiên, lời nhắn nhủ của ông dành cho các nhiếp ảnh gia theo đúng nghĩa.

PTH

Tài liệu tham khảo:

1.     A. Lapin,  Nhiếp ảnh là thế… , Nhà xuất bản Treemedia, Matxcva, năm 2013

2.     Berthond Beller , Suy nghĩ về nhiếp ảnh, NXB Điện ảnh- Nhiếp ảnh Lai Xích 1977, NXB Văn hóa HN 1986, người dịch Lê Phức.

3.     Brian Horton, Ảnh báo chí, NXB Thông tấn Hà nội, năm 2004

4.     M. X. Kagan, Mỹ học và ảnh nghệ thuật, NXB Văn hóa Hà Nội 1980, bản dịch Nguyễn Huy Hoàng)

                                                          

ĐÀO TẠO NGUỒN NHÂN LỰC NHIẾP ẢNH, NHỮNG VẦN ĐỀ ĐẶT RA HÔM NAY

Tham thuận Hội thảo Hội nghị tổng kết công tác quản lý Mỹ thuật và Nhiếp ảnh 6/2017

                                            NSƯT- NSNA Phạm Thanh Hà Đại học SKĐA Hà Nội

 Là sản phẩm của khoa học kỹ thuật, nhiếp ảnh tuy sinh sau đẻ muộn nhưng kế thừa các thủ pháp nghệ thuật tạo hình trước nó. Khả năng phản ánh chân thực cuộc sống và nắm bắt khoảnh khắc đã khiến nền nghệ thuật non trẻ này nhanh chóng đi vào đời sống mọi tầng lớp xã hội. Trải qua gần 180 năm tồn tại và phát triển, nhiếp ảnh đương đại như một lĩnh vực hoạt động con người vượt quá cả đại chúng: Hình ảnh nhiếp ảnh được sử dụng trong mọi lĩnh vực, thực hiện những nhiệm vụ khác nhau, theo cách khác nhau phản ánh hình ảnh cũng như những khám phá cuộc sống….từ các bức ảnh thực hiện trong lĩnh vực khoa học chính xác, lưu lại nhanh chóng khoảnh khắc của các hiện tượng vật lý đang diễn ra, và cả thiên nhiên thơ mộng , phong cảnh trữ tình, phóng sự báo chí nóng bỏng, cũng như chân dung chuyên nghiệp được thực hiện trong các studio- Tiến sỹ, nhà sư phạm nhiếp ảnh Nga Dưco Lidia Pavlovna từng viết trong cuốn giáo trinh Các cơ sở bố cục ảnh)

Phó Thủ tướng Vũ Đức Đam đến thăm Triển lãm ảnh Thầy trò khoa Nhiếp ảnh đến với vùng than Đông-Bắc )20/11/2016)

Kỷ nguyên KTS tạo bước nhảy vọt trong công nghiệp ghi hình và phổ biến hình ảnh, không những hoàn thiện các phương tiện hành nghề hiện đại nhất mà còn đơn giản hóa đến mức tối đa, đem công việc chụp ảnh đến từng con người, từng chiếc điện thoại thông minh. Nhiếp ảnh đã không còn là sân chơi thời thượng như đầu và giữa thế kỷ trước, mà đang trở thành sinh hoạt thường ngày trong mỗi gia đình, sự kiện.

Nhiếp ảnh là một ngành đặc thù, bao quát những không gian mênh mông mỏi cánh cò, nhưng trong đó những đồ vật cụ thể cũng có thể cất tiếng nói . Nghệ thuật nhiếp ảnh là thế giới của những khoảnh khắc. Khoảng cách giữa nhiếp ảnh chuyên nghiệp và nghiệp dư rất xa nhưng đôi khi lại quá mỏng manh. Một nghệ sỹ nhiếp ảnh nổi tiếng sẽ có lúc phải ghen tỵ với một bức ảnh gặp thiên thời địa lợi trong một khoảnh khắc vàng của một tác giả nghiệp dư. Số lượng người chụp ảnh, chơi ảnh có cả triệu, thậm chí có thể hơn nữa, khi mà máy ảnh số, máy ảnh tự động  và điện thoại di động cũng tham gia vào tác nghiệp nhiếp ảnh. Đến mức Alecxandr Lapin, nhiếp ảnh gia lỗi lạc người Nga, người từng có hàng chục triển lãm nhiếp ảnh quốc tế và các tác phẩm được trưng bày và lưu giữ ở 5 bảo tàng ở Mỹ và châu Âu từng phải chua chát thốt lên: -  “Bạn chỉ cần nhấn nút – hãng “Kodak” hứa rằng – tất cả những việc còn lại chúng tôi sẽ làm”. Nếu như trước đây để học cách chụp ảnh cần mất nhiều năm, thì giờ đây chỉ có mỗi một việc là sắm máy. Người chụp không còn phải lao tâm khổ tứ với kỹ thuật buồng tối, thời gian để “biết chụp ảnh”, giờ đây tất cả mọi thứ nằm trong tầm nhìn đều có thể chụp được, bởi vì đã có máy ảnh “tự biết chụp”.

  Con đường đến với nhiếp ảnh của các nhiếp ảnh gia muôn màu muôn vẻ, có thể tự mầy mò học qua cẩm nang chỉ dẫn của các trang mạng, có thể học truyền tay, chuyển  ngành từ các nghề khác. Không ít trong số đó đã thành danh với nhiều giải thưởng lớn. Và tiếp nữa còn một số lượng khá đông đảo khác cũng từng ngày tự đầu tư thiến bị hàng hiệu đắt tiền, chuyên dụng để quyết  … chơi ảnh.

Một câu hỏi đặt ra: - Liệu còn cần thiết đào tạo chuyên ngành nhiếp ảnh, khi mà các khóa dạy nhiếp ảnh ngắn hạn cũng có thể “truyền nghề” chụp ảnh, khi mà kiến thức nhiếp ảnh đã và đang được đưa vào thành môn học cơ sở ngành của các ngành xã hội nhân văn, văn hóa, báo chí và các ngành đặc thù khác ?

Câu trả lời lại là càng cần thiết.

Trong xã hội hiện đại với sự bùng nổ của thông tin kinh tế văn hóa xã hội, nhu cầu về hình ảnh (điện ảnh, truyền hình, nhiếp ảnh) ngày càng trở nên bức thiết. Theo con số thống kê từ Bộ TT Truyền thông ( http://www.mic.gov.vn/) tính đến ngày 31/12/2015 cả nước có 857 cơ quan báo chí, trong đó có 199 cơ quan báo chí in (86 báo trung ương, 113 báo địa phương), 658 tạp chí (521 tạp chí trung ương, 137 tạp chí địa phương), 01 hãng thông tấn quốc gia. Có 105 báo, tạp chí điện tử (tăng 7 báo so với năm 2014). Trong đó có 83 báo, tạp chí điện tử của cơ quan báo chí in và 22 báo, tạp chí điện tử độc lập. Tổng số trang thông tin điện tử tổng hợp của các cơ quan báo chí được cấp phép là 248. Trong 5 năm (2010-2015), tăng 44 cơ quan báo chí điện tử. Cả nước có 67 đài phát thanh truyền hình (2 đài quốc gia là: Đài Truyền hình Việt Nam, Đài Tiếng nói Việt Nam; Đài Truyền hình kỹ thuật số VTC trước đây thuộc Bộ Thông tin và Truyền thông, nay trực thuộc Đài Tiếng nói Việt Nam; 64 đài địa phương). Chỉ tính riêng lĩnh vực ảnh phục vụ báo chí mỗi ngày cũng vài chục nghìn ảnh báo chí được đăng tải. Sự phát triển vượt bậc về số lượng ảnh không đi cùng chất lượng. Trên các phương tiện truyền thông dễ thấy nhiều bức ảnh yếu kém cả về hình thức lẫn nội dung hoặc gán ghép ý nghĩa... Trong lĩnh vực truyền thông đại chúng nhiếp ảnh luôn có mặt trong các vị trí tiên phong, như một lát cắt mạnh mẽ của văn hóa đương đại, vị trí của nó trong gia đình nghệ thuật, đóng góp của nó vào nhận thức thế giới quan, nhân sinh quan, giáo dục chân-thiện-mỹ và các giá trị nhân văn, như một phương tiện sắc bén trong cuộc đấu tranh chống tiêu cực xã hội…

Đời sống kinh tế của nhân dân được nâng cao đồng nghĩ với nhu cầu về các giá trị tinh thần ngày càng lớn. Bên trong nền công nghiệp giải trí có sự góp mặt của nhiếp ảnh với các lĩnh vực quảng cáo, thời trang, design, nhiếp ảnh sự kiện hay các hình thức nhiếp ảnh ứng dụng khác …  đòi hỏi sự đáp ứng của các tay máy chuyên nghiệp với trình độ văn hóa, thẩm mỹ cao.

Nhiếp ảnh- nghệ thuật của cảm xúc. Tuy ra đời sau nhiều lĩnh vực nghệ thuật truyền thống khác nhưng nhiếp ảnh đã khẳng định được vị thế của nó trong làng nghệ thuật không chỉ nhờ tính tài liệu cao mà ngày càng giàu có ngôn ngữ biểu hiện cùng chất thơ. “… trong bức ảnh tương tự như trong cấu trúc của thơ ca. Đó là vần điệu – là sự liên kết, là nội dung được tạo ra giữa các từ ngữ – hình ảnh, là sự ăn nhịp giữa các dấu hiệu – hình thức và nhiều cái khác nữa. Đặc biệt, hình ảnh có thể ngắn gọn giống như thơ trữ tình, trong đó nó phải im lặng nhiều hơn là được nói. Và quan trọng nhất – đó là khả năng tạo ra tính đa dạng, trong đó có thơ ca, chính hình ảnh mang tính biểu tượng đã tạo ra sự liên kết.”- Alecxandr Lapin đã viết trong cuốn sách Nhiếp ảnh là … (NXB Tremedia Moskva 2013). Kiến thức tạo hình được đúc kết từ các tác phẩm nhiếp ảnh kinh điển, phương pháp sáng tác và hệ thống nguyên tắc của nó, hình tượng nhân vật trong hiện thực cuộc sống, các giá trị tư tưởng, tính lãng mạn, diễn đạt tác phẩm, tính ước lệ … không thể truyền đạt trong các chương trình dạy chụp ngắn hạn, càng không thể lồng ghép trong những “cẩm nang nhiếp ảnh”.

Đào tạo nhiếp ảnh trong trường đại học không có nghĩa là chỉ dạy một số bố cục thông thường cùng kỹ thuật cơ bản, mà còn là công việc truyền đạt các kỹ năng sáng tác cơ bản, kiến thức văn hóa, giảng dạy và đúc kết các khuynh hướng sáng tác, sự hình thành và phát triển của các thể loại nhiếp ảnh của thế giới và Việt Nam.

    Từ năm 1998, Khoa Nghệ thuật Điện ảnh trường Đại học Sân Khấu Điện ảnh Hà Nội đã bắt đầu đào tạo nhiếp ảnh hệ cao đẳng. Đến năm 2005, Khoa Nhiếp ảnh ra đời và chính thức đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao cho ngành nhiếp ảnh hệ đại học. Nhờ có sự quan tâm sâu sắc của BGH trường ĐH Sân khấu Điện ảnh HN,  Hội Nghệ sỹ Nhiếp ảnh Việt Nam và sự đóng góp tích cực của nhiều giảng viên có uy tín, cùng các nhà hoạt động nghệ thuật nổi tiếng, Khoa Nhiếp ảnh đã đạt được nhiều thành tích nổi bật trong. Qua 19 năm đào tạo, hàng trăm cử nhân nhiếp ảnh đã thành nghề và đang vững vàng đảm nhận nhiệm vụ sáng tác, hoạt động báo chí hoặc trong các lĩnh vực văn hóa xã hội khác. Nhiều lứa sinh viên đã và đang làm vẻ vang thêm danh tiếng của Khoa Nhiếp ảnh và nhà trường bằng các giải thưởng nhiếp ảnh cùng các thành tích trong công tác tại mọi miền đất nước …

Chuyên ngành Nhiếp ảnh báo chí ra đời, bắt đầu tuyển sinh kể từ năm học 2015 - 2016, đánh dấu sự trưởng thành của Khoa Nhiếp ảnh, là kết quả của trí tuệ, sự đồng lòng và nỗ lực của tất cả các thế hệ giảng viên của khoa và nhà trường. Số lượng thí sinh thi đầu vào hằng năm tuy tăng ít, nhưng vẫn là những con số có ý nghĩa so với thực trạng chung của tuyển sinh đại học. Điều đó vẫn nói lên sự hấp dẫn của Khoa Nhiếp ảnh-  địa chỉ đào tạo nhiếp ảnh hệ đại học có uy tín trong cả nước, nơi hàng năm cung cấp cho xã hội một đội ngũ những nhà nhiếp ảnh có chuyên môn, có nghề, phát huy được trong môi trường chuyên nghiệp. 

Hội thảo khoa học Bàn về đào tạo Nhiếp ảnh báo chí (12/2016)

Nhằm phục vụ tốt công tác đào tạo nghệ thuật nhiếp ảnh, những năm qua Khoa Nhiếp ảnh không ngừng hoàn thiện chương trình đào tạo, từng bước xây dựng giáo trình, bồi dưỡng nghiệp vụ cho các giảng viên, tập hợp đội ngũ chuyên gia và giảng viên có uy tín. Khoa Nhiếp ảnh cũng thường xuyên sắp xếp các buổi học chuyên đề nhằm giới thiệu những khuynh hướng, phong cách sáng tác mới trong và ngoài nước. Trong chương trình đào tạo của hai chuyên ngành Nhiếp ảnh Nghệ thuật và Nhiếp ảnh Báo chí đều có các đợt thực tế tại các địa phương tại Đông Bắc, Tây Bắc, đồng bằng Bắc bộ và Bắc Trung bộ nhằm tạo điều kiện cho các em tiếp cận với cuộc sống nhiều màu sắc và biến kiến thức học tập thành kỹ năng sáng tác.

Từ năm học 2014 - 2015, được sự giúp đỡ của Hội Nghệ sỹ Nhiếp ảnh Việt Nam, Khoa Nhiếp ảnh bắt đầu tổ chức buổi học đầu tiên giới thiệu về lịch sử Nhiếp ảnh Việt Nam cho tân sinh viên tại Trung tâm Lưu trữ và Triển lãm ảnh Việt Nam. Tạp chí Nhiếp ảnh, Tạp chí Mỹ thuật và Nhiếp ảnh cũng thường xuyên đăng bài và phản ánh các hoạt động đào tạo và sáng tác của các giảng viên và sinh viên. Các triển lãm ảnh sinh viên và các cuộc thi tài năng hàng năm đều được sự động viên đưa tin kịp thời trên Tạp chí Nông thôn mới, Lao động Xã hội, Pháp luật Plus, báo Sinh viên Việt Nam v.v… Khoa cũng đang có phổ biến và có kế hoạch tổ chức các buổi nói chuyện chuyên đề về Nghị định 72/2016CP về hoạt động nhiếp ảnh và quản lý nhà nước nhằm giúp sinh viên nhận thức quyền; trách nhiệm của tổ chức, cá nhân khi tham gia hoạt động nhiếp ảnh, về sáng tác và gửi dự thi, triển lãm các tác phẩm trong  nước, quốc tế, về bản quyền và trách nhiệm các tác giả trước pháp luật.

Với mục đích gắn bó việc giảng dạy với thực tiễn sáng tác, kể từ năm 2014 Khoa Nhiếp ảnh bắt đầu trưng bày các tác phẩm của giảng viên bên cạnh các tác phẩm sinh viên. Nhân dịp kỷ niệm 35 năm thành lập nhà trường, tháng 12/2015 Khoa Nhiếp ảnh đã tổ chức Triển lãm ảnh Thầy trò - Kết nối đam mê nhằm tập hợp các sáng tác của các thế hệ thầy trò Khoa Nhiếp ảnh. Các tác phẩm trưng bày đã được in thành sách nhằm phục vụ công tác giảng dạy và quảng bá hình ảnh nhà trường. Đầu năm 2015, các nghệ sỹ - giảng viên Khoa Nhiếp ảnh, Khoa Mỹ thuật, Khoa Truyền hình, Trung tâm Âm thanh Ánh sáng đã tham gia trại sáng tác của Bộ Văn hóa tại Đà Lạt. Triển lãm ảnh - mỹ thuật “Ấn tượng miền Trung” tháng 5/2016, triển lãm ảnh “Nhiệt” của giảng viên các Khoa Nhiếp ảnh và Khoa Mỹ thuật tháng 12/2016.

Tuy nhiên, nhiệm vụ đào tạo nhiếp ảnh chuyên ngành hệ đại học của Khoa Nhiếp ảnh Đại học sân khấu điện ảnh vẫn phải đối mặt với những khó khăn, thách thức  không nhỏ. Đội ngũ giảng viên có trình độ cao về chuyên ngành cũng như đạt các tiêu chuẩn sư phạm của Bộ Giáo dục và Đào tạo còn khá mỏng. Sự phát triển mạnh mẽ của công nghệ số đòi hỏi những kiến thức cùng các chuẩn mực kỹ thuật mới. Các khái niệm, thuật ngữ về ảnh nghệ thuật và ảnh báo chí vẫn còn gây bàn cãi trong các hoạt động nghề nghiệp khiến sinh viên đôi lúc không biết tin vào đâu, nghe ai. Những trường phái sáng tác đương đại ảnh hưởng từ nước ngoài đem lại nhiều mới lạ nhưng cũng khiến các bạn trẻ đang học tập chưa đủ bề dầy kiến thức và thiếu thực tiễn sáng tác dễ đi chệch hướng cơ bản. Các trang mạng trong và ngoài nước khó kiểm soát dẫn đến sự lệch lạc cảm quan thẩm mỹ của sinh viên. Văn hóa đọc sách đang bị thách thức trước sự phát triển của mạng xã hội khiến số đông sinh viên xa rời với thư viện. Sự phát triển của truyền thông đa phương tiện đòi hỏi cả người dạy lẫn người học cùng phải cập nhật thông tin để tiếp thu những kiến thức mới trong đời sống xã hội. Ngoài ra, các hoạt động nhiếp ảnh thương mại đầy hấp dẫn với những cơn sốt ảnh dịch vụ, kỷ yếu khiến một phần sinh viên bị cuốn hút, sa đà quá mức dẫn đến nghỉ học, đi học muộn ảnh hưởng học tập. Một số sinh viên sau năm thứ nhất thứ hai tự cho mình chụp ảnh thành thạo đã hối hả lao vào công cuộc kiếm tiền trước mắt mà lơ là việc nâng cao và hoàn thiện kiến thức học tập. Cơ sở vật chất phục vụ giảng dạy dù được cải thiện nhiều nhưng so với sự phát triển vũ bão của công nghệ hiện đại vẫn còn khá khiêm tốn, thậm chí lạc hậu. Khung chương trình đào tạo và đề cương môn học nhiếp ảnh báo chí được hoàn thành chậm do giữa các giảng viên viên tham gia biên soạn đôi lúc còn chưa nhất quán về nội dung truyền đạt. Giữa kiến thức đào tạo so với thực tiễn còn có sự khoảng cách. Thực tế cho thấy không ít sinh viên ra trường khi nhận việc chậm thích nghi với công việc.

Tại cửa lò Khai trường than thuộc Công trường than 917- Hạ Long

Sinh viên khoa Nhiếp ảnh đi thực tế sáng tác tại bản Lìm Mông, huyện Mù Cang Chải, Nghĩa Lộ-Yên Bái

                               Triển lãm ảnh nghệ thuật Kết nối đam mê tại ĐHSKĐA Hà Nội

Đào tạo nhiếp ảnh trình độ đại học không chỉ cung cấp cho xã hội những người có khả năng sáng tác ảnh mà còn có trình độ, không chỉ làm chủ chuyên môn trong các lĩnh vực tạo hình nhiếp ảnh, báo chí, tuyên truyền, các công việc truyền thông đại chúng khác mà còn cung cấp nhân lực cho một số lĩnh vực đặc thù của an ninh và quốc phòng. Kiến thức văn hóa chung cùng với kỹ năng nghề nghiệp sẽ giúp các nhà chuyên môn tương lai vững vàng trong nghề nghiệp, thích ứng với sự phát triển kinh tế, văn hóa của xã hội.

Thực tiễn giáo dục và đào tạo nhiếp ảnh của Đại học Sân khấu điện ảnh 19 năm qua cho thấy các thế hệ giảng viên và sinh viên của Khoa Nhiếp ảnh đã và luôn biết cách vượt qua những khó khăn và thử thách để hoàn thành nhiệm vụ vinh quang của mình.

P T H