ÁNH SÁNG NHIẾP ẢNH NGOẠI CẢNH

                                                                                         NSƯT-NSNA Phạm Thanh Hà 

Sự phong phú vô hạn của chiếu sáng tự nhiên là điều kiện thuận lợi và những thách thức đối với tài năng bà bản lĩnh của những người hành nghề quay và chụp ảnh. Vị trí của mặt trời ngày và đêm, điều kiện môi trường, thời tiết: mây, gió, mưa, tuyết và sương mù ngày ngày ảnh hưởng đến chiếu sáng tự nhiên. Chúng ta đang quan sát bóng đổ trong tiết trời sáng, khi các tia nắng mặt trời chiếu sáng các đối tượng ghi hình bằng ánh sáng có hướng. Mỗi đối tượng hình ảnh có mặt sáng và mặt tối. Dưới nắng trời hiện rõ hình khối, hình dáng vật thể cũng như làm rõ chất liệu của nó. Đối tượng, nhân vật "đổ" bóng tối nhưng các phần bóng tối vẫn được chiếu sáng bởi bầu trời nên nó được xem là nguồn ánh sáng tán xạ. Vào những ngày đầy mây âm u, khi bầu trời được bao phủ bởi một lớp mây dày đặc thì ánh sáng không tạo bóng. Những đám mây, do các tia nắng mặt trời chiếu xuyên qua, phần đi qua nó thành ánh sáng tán xạ phủ đều khắp không gian mặt đất. Dẫu rằng mặt trời là nguồn sáng duy nhất trong thiên nhiên, nhưng ánh sáng mặt trời ngày ngày quanh ta luôn biến đổi theo thời gian cũng như thời tiêt. Phần bán cầu được mặt trời chiếu sáng là ban ngày, phần còn lại là ban đêm. Một phần các tia sáng mặt trời khi đi qua bầu khí quyển bị tản xạ tạo nên một vòm sáng gọi là bầu trời như chúng ta thường thấy. Vòm trời như là một nguồn sáng thứ hai tỏa xuống mặt đất.

Chúng ta để ý khi ánh sáng mặt trời chiếu thẳng vào bức tường của tòa nhà thì các phần không có nắng trong ban công, dưới hàng hiên, góc tường có bóng đổ nhưng vẫn có ánh sáng phản xạ từ bầu trời chiếu vào những phần không có ánh nắng và trên bức tường vẫn có hình hài bóng cây, vệt lá vv... Các phần tối mang sắc xanh vì chịu sự chiếu sáng của bầu trời (chứ không phải ánh sáng trực tiếp của mặt trời), nơi các bước sóng màu lam chiếm ưu thế.

                                                      

 Ánh sáng từ mặt trời chiếu tới trái đất luôn thay đổi phụ thuộc vào độ cao của mặt trời so với đường chân trời . Với độ cao mặt trời từ 15 độ đến 60 độ so với đường chân trời ánh sáng trắng ổn định trong cả phần sáng cũng như phần tối của vật thể,tạo độ sáng tương đối cân bằng giữa mặt phẳng ngang và mặt phẳng đứng. Ánh sáng thời điểm này lột tả rất tốt hình dáng và hình khối của các đối tượng ghi hình.Ánh sáng chếch khi mặt trời ở độ cao khoảng 30 độ -50 độ đôi khi được gọi là ánh sáng tạo hình.

Ánh sáng buổi trưa, khi độ cao mặt trời trên 60 độ -ánh sáng đỉnh đầu, có đặc trưng làm tăng độ sáng các bề mặt ngang,làm giảm độ sáng trên các bề mặt đứng. Bóng đổ làm sai lệch hình dạng của mặt người,không có lợi cho việc quay, chụp chân dung cũng như phong cảnh, đặc biệt là phong cảnh kiến trúc.

Ở độ cao 15 độ đến 0 độ là thời điểm hoàng hôn và bình minh,mặt trời vừa mọc hoặc đang lặn xuống.Đây là thời điểm cũng rất xúc cảm khi quay phong cảnh mặt trời. Tuy nhiên,độ chói sáng của bầu trời cũng như hình hài của mặt trời đỏ lại phụ thuộc vào trạng thái khí quyển cũng như thời tiết.

·         CHỤP ẢNH các đối tượng khi trời nắng

Ánh sáng mặt trời chiếu trực tiếp tạo ra khoảng chênh lệch sáng-tối giữa phần được chiếu sáng và phần không được chiếu sáng rất cao tới 150:1, chênh lệch tới trên 7 khẩu độ (f-stop). Nếu đo độ sáng nền trời với phần tối của nhân vật thì độ tương phản lên tới 1000:1.

Khi chụp trung và cận cảnh cường độ chiếu sáng của bóng tối được NAG xác định, xuất phát từ độ sáng của mặt người, bầu trời và sự cân bằng ánh sáng cần thiết. Ánh sáng nắng gắt không chỉ tạo ra trên gương mặt người tương phản rất cao, mà còn chính ánh sáng làm gương mặt xấu đi ít nhiều. Tạo ra bóng "sâu" khi tương phản sáng tối trên gương mặt 6:1trở lên, có nghĩa là mặt sáng và mặt tối trên mặt nhân vật chênh nhau từ 2 khẩu độ rưỡi trở đi. Để giảm độ tương phải giữa hai phần sáng tối khi chụp chân dung ngoại cảnh có thể nâng phần tối trên của khuôn mặt nhân vật lên bằng đèn flas hoặc hắt sáng. Muốn làm cho bóng nắng mềm hơn nên sử dụng lưới đen cản sáng, hoặc khung căng tấm ND để giảm cường độ ánh sáng trời. Lúc này bóng đã "mềm" đi khi tương phản sáng tối trên gương mặt 2,5:1, có nghĩa là chỉ còn chênh nhau khoảng 1 khẩu độ rưỡi. Tất nhiên, các tình huống xử lý kỹ thuật nói trên chỉ được dùng trong nhiếp ảnh thương mại, chụp mẫu, ảnh sáng tác hoặc tạo hình nhân vật ngoại cảnh khi nhiếp ảnh gia hoàn toàn chủ động sắp đặt nhân vật để phục vụ ý đồ tạo.

Với ánh sáng thuận, mọi thành phần, chi tiết trong khuôn hình ở phương ngang đều được chiếu sáng đều nhau. Bóng nắng của các vật thể, đối tượng trong cảnh đều đổ về phía sau nên hình khối, các phần lồi lõm, góc cạnh của chủ thể ghi hình sẽ không được phát huy. Khi mặt trời còn thấp, hình ảnh trong cảnh hoàn toàn “ bẹt “.

Khi ánh sáng mặt trời chiếu chếch từ 20 độ đến 60 độ so với máy ảnh hoặc máy quay hình dáng và góc cạnh của các đối tượng lên rất tốt. Phần tối của nhân vật dưới ánh sáng này là đất để chụp ảnh sáng tác bằng cách sử dụng phản quang, chiếu đèn. Ngoài việc dùng phản quang để phụ sáng cho phần tối trên mặt nhân vật còn có thể dùng một phản quang thứ hai hoặc một đèn khác tạo ven nhẹ.

Ánh sáng chính bên 90 độ so với máy nên cân nhắc nếu định chụp nhân vật nửa sáng nửa tối ở trung và cận cảnh, vì nếu là chân dung sẽ ẩn chứa yếu tố kịch tính, câu chuyện đời sống xã hội. Nhưng ánh sáng chính bên sẽ đem lại lợi thế tạo hình với ảnh phong cảnh hoặc cảnh đông nhân vật, khi thế các đối tượng hình ảnh như cây cối, đồ vật, hoặc công trình kiến trúc nổi khối, sáng nét và tương phản.

Mặt trời nằm đằng sau đối tượng chụp hình tạo ánh sáng ngược. Trên đối tượng xuất hiện đường ven ánh sáng, ánh lóe sáng, làm tăng mạnh tương phản hình ảnh - đặc trưng độ sáng của đối tượng. Tương phản khi chiếu sáng từ phía sau trong tự nhiên có thể đạt giá trị 1:1000 (ví dụ, ánh mặt trời trên mặt nước, bóng của cây trên bờ). Trường hợp này có thể ghi hình được những phong cảnh hoặc tạo hình nhân vật đầy cảm xúc bằng cách chụp silhouette.

                                           Ảnh silhouette: qua đê Hồng Vân 

Silhouette xuất hiện chỉ khi đối tượng lớp cảnh trước trở nên tối thẫm, còn lớp hậu cảnh, phông trời thì sáng. Ví dụ, cây được nhìn rõ trên nền trời hoàng hôn, hình người in trên nền bức tường được chiếu sáng rõ trong căn nhà, v..v. Hình bóng các nhân vật in đậm trên nền trời sáng lại mang tính hình tượng. Khi chụp cảnh silhouette cần được lộ sáng theo nền trời vốn có cường độ ánh sáng cao hơn nhiều so với mặt người và góc máy hất sẽ nâng nhân vật lên cao.

·         CHỤP ẢNH trong điều kiện trời râm

Thời tiết không tốt, bầu trời phủ đầy mây, tạo ra sáng tối đều nhau. Ánh sáng trong ban ngày khi mặt trời cao hơn 15 độ so với đường chân trời, tạo sự ổn định của thành phần quang phổ ánh sáng khoảng 5700 K – 6500 K . Bề mặt nằm ngang của đối tượng, vì được đặt vuông góc với ánh sáng tới của nền trời nên được chiếu sáng nhiều hơn so với bề mặt thẳng đứng. Hình ảnh của tất cả đối tượng thu được là một tông sáng được hình thành chỉ trên tương phản các bề mặt đối tượng ghi hình. Vì trời không nắng nên các đối tượng ghi hình không có bóng, độ đậm nhạt không phân biệt rõ ràng, màu sắc không no. Trong điều kiện trời âm u ánh sáng trời chỉ là ánh sáng nền chung thì không nên ôm cảnh bầu trời rộng quá khi không có chi tiết của mây hay cảnh vật.

Ảnh trời râm: Học sinh tiểu học bán trú vùng cao Tụ Nhân, Hoàng Su Phì, Hà Giang. 

·         CHỤP ẢNH rezim : Ánh hoàng hôn dần tắt, đèn đường và các ô cửa bật sáng, ánh đèn pha ô tô qua lại… tạo nên các điểm sáng, vệt sáng di động. Hình hài thành phố, núi non và làng mạc vẫn còn rõ trong bóng tối. Đó là lúc tôm chạng vạng, cá rạng đông mà các nhà làm phim quen goi là "rezim". Chụp ảnh thời điểm này nên sử dũng kỹ thuật phơi sáng lâu để lưu lại các vệt sáng xe cộ, khẩu độ nên đóng sâu để tăng độ nét.

Ảnh rezim-chạng vạng tối

PTH