Kỹ xảo điện ảnh Việt nam đi tìm bản ngã

              Kỹ xảo điện ảnh Việt nam đi tìm bản ngã

                                                         Nhà quay phim NSƯT Phạm Thanh Hà

 (Bài đăng báo Văn hóa)   

   Nếu như kỹ xảo điện ảnh thế giới ra đời khi mới hình thành thì ở Việt nam hình ảnh kỹ xảo cũng được thực hiện rất sớm từ những bài tập thực hành người tí hon của thế hệ đạo diễn quay phim đầu tiên tại Trường Điện ảnh Việt nam và những bộ phim sau đó. Tuy cùng một nét tương đồng về các nguyên lý và thủ pháp nhưng điều khác biệt cơ bản là sự cách biệt luôn khá xa về trình độ và công nghệ thông qua các bộ phim trong ngoài nước đã xem.

  Kỹ xảo điện ảnh, cách giải thích đơn giản nhất là tạo nên hiệu quả đặc biệt bằng hình ảnh. Đó là biến không thành có, là những cú nhảy phi thường , hình ảnh người, vật khổng lồ hay tý hon …,tóm lại là những cảnh quay chuyên biệt,đòi hỏi những thủ pháp riêng so với những tạo cảnh ghi hình bình thường .Chính vì những đặc thù riêng nên các cảnh quay kỹ xảo luôn được đặt ra,ngoại trừ yếu tố hấp dẫn cho khán giả, nhưng kỹ xảo trên thế giới luôn được thực hiện khi dựa trên hai khả năng : kinh phí làm phim cho phép và phải làm kỹ xảo để tiết kiệm kinh phí. Điện ảnh Việt nam luôn trong tình trạng làm phim thiếu kinh phí nhưng sẵn sàng “xài sang” mỗi khi có điều kiện làm kỹ xảo, có nghĩa là khả năng thứ hai vừa nêu trên ít được chú ý tới.Điều đó thực mâu thuẫn vì những người làm phim, đặc biệt là các nhà sản xuất của ta luôn nói câu cửa miệng là phải tiết kiệm trước khi một bộ phim được đưa vào sản xuất.Ở nước ngoài, dù là phim bom tấn người ta vẫn phải tính toán đến từng đồng xu, khác với chúng ta đang tiêu từng xu lại vung tiền qua cửa sổ cho những cảnh quay tốn kém. Những cảnh quay đó đôi khi cũng đạt được hiệu ứng riêng lẻ của một trường đoạn ấn tượng, nhưng lại nằm trong tổng thể của một bộ phim …chưa hay.

    Điện ảnh kỹ thuật số bằng những công nghệ mới nhất đã thay đổi tập quán làm phim, cho phép thực hiện nhanh các hiệu quả đặc biêt trên bàn dựng phi tuyến. Nếu như cảnh quay ghép hình trước đây thực hiện rất lâu vì phải quay nhân vật trước màn ảnh hồng ngoại hay màn ảnh xanh phải tách riêng nhân vật bằng in tráng nhiều lần sau đó mới được ghép với phông cảnh của bản in phim khác trên máy in quang học, thì hiện nay công việc này trở nên quá dễ dàng khi tín hiệu hình ảnh được số hóa.Các hiệu ứng thị giác do máy tính tạo ra bằng những phần mềm đồ họa 3D cho phép các nhà làm phim sáng tạo ra những quái thú, Người Dơi, Người Nhện … , hoặc thiết kế lại cả một thành phố Pairis thời đầu thế kỷ 20 như trong phim Hugo Cabret.

     Choáng ngợp với sự ra đời liên tiếp những bộ phim bom tấn của điện ảnh Mỹ khiến một số người làm phim Việt nam cho rằng kỹ xảo điện ảnh chỉ được thực hiện bằng công nghệ của kỹ thuật số.Tuy nhiên công nghệ kỹ thuật số cũng chỉ là phương tiện để các nhà làm phim sáng tạo chứ không thể thay thế các thủ pháp 

                                                                                                                                              Thực hiện kỹ xảo phim Hugo Cabret
kỹ xảo điện ảnh đã hình thành từ hơn 100 năm nay. Các thủ pháp kỹ xảo truyền thống như kỹ xảo phối cảnh ghép, kỹ xảo mô hình, thay đổi tỷ lệ bằng thấu thị ống kính,quay từng hình…hiện vẫn được sử dụng thường xuyên trong những phim mới nhất của điện ảnh nước ngoài. Bộ phim 3D Hugo vừa đoạt cả Giải Quay phim lẫn Giải Hiệu ứng hình ảnh kỹ xảo đã sử dụng phững phương tiện kỹ thuật quay phim và công nghệ thiết kế đồ họa 3D tiên tiến nhất tạo lớp cảnh trí và phông chuyển động. Những nhà làm phim vẫn sử dụng thủ pháp quay mô hình đoàn tàu trật bảnh lao vào nhà ga và cảnh sụp đổ kinh hoàng đó được thực hiện bằng phương pháp kỹ xảo mô hình.Cách đây không lâu bộ phim Cô gái khổng lồ cao 50 bộ đã thực hiện cảnh quay cô vợ khổng lồ tắm và đối thoại với anh chồng tí hon bằng thủ pháp phối cảnh ghép nhờ hiệu quả kích thước nhân vật gần lớn xa bé của ống kính góc rộng.

    Đã có một số phim Việt nam gần đây sử dụng phương pháp quay mô hình khá hiệu quả như cảnh quay hiệu ứng  domino đổ, cảnh lỗ gôn trong phim Lưới trời, mô hình máy bay trong phim Cầu Ông Tượng của đạo diễn Phi Tiến Sơn và phim Ngã ba Đồng lộc của đạo diễn Lưu Trọng Ninh, hay những kỹ xảo máy bay bằng thủ pháp phối cảnh ghép trên kính trong Sinh Mệnh-Đạo diễn Đào Duy Phúc và Mùi cỏ cháy – Đạo diễn Hữu Mười. Quay kỹ xảo bằng các phương pháp truyền thống kể trên chi phí không cao nhưng lại mất thời gian, nếu phải phối hợp với cảnh diễn .

  Đạo diễn Đào Duy Phúc là người quyết tâm theo đuổi kỹ xảo trong phim truyện nhựa Sinh Mệnh vì anh hiểu, chỉ với kinh phí hơn 1 tỷ đồng không nổi làm bộ phim miêu tả các trận máy bay địch oanh tạc các đoàn xe vận tải vào chiến trường. Để thuyết phục sự nghi ngại của lãnh đạo Hãng phim về tính khả thi của cách làm kỹ xảo,thành phần chủ yếu đã phải đến thực địa bối cảnh chụp ảnh mô hình,quay trước hình ảnh video quả nổ mô hình để xem thử hiệu quả.Kết quả cuối cùng là 

     Mô hình máy bay phim Sinh Mệnh
thành công của bộ phim mà trong đó các cảnh quay kỹ xảo và đặc biệt đóng góp một phần rất đáng kể. Khi làm phim Trần Thủ Độ với kinh phí dồi dào, Đào Duy Phúc đã thực hiện một loạt những kỹ xảo ấn tượng ở tập cuối.Tuy nhiên anh vẫn chưa ưng lắm với kỹ xảo nhân hình,tái hiện đại cảnh trận chiến đẫm máu với hàng vạn binh mã. Có thể ý đồ của tổng đạo diễn đã không truyền đạt thấu đáo tới đạo diễn kỹ xảo.Nếu đôi bên cùng thống nhất làm trước một vài cảnh kỹ xảo ngắn,gọi là để làm “tes”, thì chắc hẳn đạo diễn đã hài lòng hơn mà không phải lấn cấn về một việc đã rồi. Trần Thủ Độ là một bộ phim dã sử hay của Hãng phim truyện 1nhưng,rất tiếc, vẫn chưa đến được với khán giả không phải vì lý do chuyên môn hay nội dung, mà do sự quan liêu của ngành văn hóa Hà nội.  

  Trong những trường đoạn hấp dẫn của phim Mùi cỏ cháy có những cảnh máy bay địch quần thảo,dội bom xuống Thành cổ,cảnh quay dưới nước bộ đội ta bị hy sinh vì pháo địch,những quả nổ làm tung xác chiến sĩ vv…khiến người xem kinh hoàng vì “cối xay thịt” Quảng trị 1972.Sau khi phim ra mắt thành công, nhà quay phim có chia sẻ với báo giới về cách thực hiện kỹ xảo của mình liền bị vài đồng nghiệp trong đoàn phim “tuýt còi”:-Ông dại thế,nói lộ là làm kỹ xảo,quay dưới nước ở bể bơi thì người xem sẽ bị mất cảm giác là…mình quay  thật (!)Có quan niệm này vì chúng ta chưa thật tự tin vào công việc mà mình đã làm tốt.Các bộ phim nổi tiếng nước ngoài,ví dụ như Thiên nga đen hay Transfomers… đều được trích kinh phí để thực hiện các trailer về quá trình làm phim,thực hiện kỹ xảo bằng cách nào.Cũng nhờ những đoạn phim “tự nói về mình” mà khán giả náo nức được xem phim, khóc cười cùng nhân vật mặc dù vẫn biết cảnh phim mình xem là giả.Không ai có thể quay đêm ở dưới dòng sông nước đen thẫm,trừ các nhà làm phim discovery với đèn pin xạc để quay dưới nước với cảnh hẹp của vài con rắn biển,và cũng không ai dại gì lấy người đang sống đóng phim cho quả nổ tung xác.Nghệ thuật của phim truyện là hư cấu từ kịch bản mà các cảnh quay trong nó là tạo dựng hoàn toàn.Tài năng của những người làm phim thể hiện ở cách làm sao để người xem bị thuyết phục, tin rằng truyện được sáng tác ra là có thật.Kỹ xảo là một công cụ để đạo diễn và các đồng nghiệp khác chinh phục người xem bằng cách tái hiện lại,nhưng tạo hiệu quả trung thực nhất.

   Từ những câu chuyện vui kể trên để nói lên niềm tin cần thiết đối với đội ngũ những người làm hiệu ứng đặc biêt. Sự tự tin đã đem lại những bước tiến mới thể hiện qua những sản phẩm kỹ xảo trong phim điện ảnh và vô tuyến truyền hình Việt nam. Gần đây,trên chương trình Điện ảnh Kết nối đam mê của VTV2 đã phát sóng cuộc tọa đàm của MC Ngọc Phi đã cùng với Chuyên gia lập trình kỹ xảo đồ họa 3D Đặng Ngọc Hà đàm thoại về kỹ xảo đồ họa 3D mà trong đó con hổ của nhóm Panamotion  do anh đứng đầu, đàng hoàng diễu qua mặt hai nhân vật đối thoại và cúi đầu khi bị ông chủ mắng. Đặng Ngọc Hà cho biết nếu không vì chương trình của V2 phát sóng gấp thì con hổ này sẽ còn sinh động hơn  nữa. Như một sự trùng lặp, bộ phim Đam Mê, phim mới nhất của đạo diễn Phi Tiến Sơn đã tung ra một loạt cảnh quay kỹ xảo hổ với những cảnh gay cấn. Là đạo diễn đã từng thăng hoa với Lưới Trời cùng những cảnh kỹ xảo ấn tượng theo phương pháp quay mô hình, Phi Tiến Sơn đã kết hợp nhuần nhuyễn kỹ xảo đồ họa 3D với mô hình lốt hổ khiến khán giả vài phen phải thót tim. Cùng với Đam Mê đạo diễn Phi Tiến Sơn sẽ so găng với phim Thiên Mệnh Anh Hùng của Victor Vũ, cũng khá nhiều kỹ xảo bỏng mắt, và 12 phim nước ngoài khác tại Liên hoan phim Quốc tế Hà nội lần 2 cuối tháng 11 này. Không dự thi nhưng được chiếu khai mạc Liên hoan là phim Cát Nóng của đạo diễn Lê Hoàng, một phim với những chú kỳ nhông biết diễn xuất, đùa giỡn và trả thù con người, cũng với phương thức kỹ xảo phối cảnh với đồ họa 3D. 

     Cơn sốt kỹ xảo trong phim Việt sẽ còn tiếp diễn để chiều lòng người xem. Tuy nhiên các tình huống cũng như cách thể hiện hiệu ứng đặc biệt trong phim ta đa số na ná như những phim nước ngoài nào đấy cách đây dăm ba năm.Thiết nghĩ, nếu chỉ mải miết đuổi theo và luôn trầm trồ thán phục hiệu ứng kỹ xảo này nọ từ những bộ phim bom tấn nước ngoài và phấn đấu làm được như thế thì lúc nào phim của ta cũng như thể …biết rồi,khổ lắm…                                                                                                                                           Tạo hình nhân vật trên máy tính

                                                                             

    Đội ngũ làm phim trong đó có những người trực tiếp và gián tiếp liên quan đến công việc kỹ xảo, có lẽ, nên tự hiểu mình hơn trước khi bơi ra biển lớn. Chạy theo công nghệ một chiều sẽ không bao giờ theo kịp được, vì khi ta có cái này thì thiên hạ đã có cái khác. Sự khéo tay của các họa sĩ đồ họa kỹ xảo nếu biết được kết hợp với các thủ pháp  truyền thống vẫn có thể cho phép các nhà làm phim Việt nam sáng tạo ra những cảnh quay ấn tượng mạnh, chạm tới thần kinh khán giả mà vẫn phù hợp với túi tiền của đoàn phim.

      Nếu chỉ biết căng phông xanh để  chromma key, hoặc chỉ dựa vào sự mày mò của các lập trình viên đồ họa 3D biết download phần mềm trên mạng là chưa đủ.              Chỉ với máy quay kỹ thuật số chuẩn điện ảnh và bàn dựng kỹ xảo cùng các phần mềm mới nhất chưa phải là tất cả. Xem mỗi cảnh kỹ xảo trong phim ta vẫn còn vắng thiếu bàn tay của đội ngũ chuyên nghiệp làm mô hình,sa bàn phục vụ cho quay chroma key hay kỹ xảo phối cảnh ghép. Kỹ xảo điện ảnh có thể làm nên kim tự tháp kỳ vĩ và cũng cho phép con voi chui lọt lỗ kim. Chất liệu trước tiên của kỹ xảo là hình ảnh quay, nhưng manh nha của nó bắt đầu từ kịch bản phim tốt,sau nữa là ý tưởng đạo diễn, phép phối cảnh của nhà quay phim và các cộng sự. Mỗi hiệu quả kỹ xảo trên phim tạo dựng nên nhờ sự đầu tư bằng kinh phí,công sức lao động ,là sản phẩm trí tuệ của người làm phim mà khán giả điện ảnh luôn đón đợi.Không lẽ những tinh hoa được chắt chiu từ chất xám ấy lại chỉ để làm vật trang sức cho những bộ phim chưa hay…

P T H